Zachodnia część Kujaw, obejmująca m.in. dzisiejszą gminę wiejską Inowrocław, zamieszkiwana była już na przełomie X i IX stulecia p.n.e. Znaczące piętno wycisnęła jednak prehistoryczna epoka neolitu, gdy w połowie V tysiąclecia p.n.e. osiedliła się na tych ziemiach ludność, prowadząca rozwiniętą działalność hodowlano-uprawową.

Już w 2 połowie III tysiąclecia p.n.e. Kujawy stały się jednym z największych „tygli” państwotwórczych środkowej Europy, miejscem tworzenia pierwszych spójnych systemów kulturowych. Decydującym czynnikiem skłaniającym ówczesną ludność do zasiedlania rzeczonych obszarów były nie tylko urodzajne gleby, lecz również bogate pokłady soli kamiennej. Należy tu przypomnieć, że sól stanowiła wówczas środek płatniczy, umożliwiający nabywanie broni czy narzędzi produkowanych w innych kręgach kulturowych. Zaistniała sytuacja dała początek wymianie handlowej stymulującej powstawanie późniejszych szlaków handlowych o zasięgu daleko wykraczającym poza kontynent europejski.

Za sprawą dwóch niemal strategicznych bogactw, czyli soli i urodzajnych gleb, następowało dalsze, intensywne zagospodarowanie Kujaw. Podczas szczytowego okresu rozwoju kultury łużyckiej przełomu VII i VI w. p.n.e. powstawały coraz częściej ludzkie osiedla (odkrycia archeologiczne grobów z amforkami w Jaksicach). Ziemia kujawska nie oparła się bynajmniej przemożnym wpływom celtyckim, bardzo pozytywnie skutkującym dla jej rozwoju, głównie gospodarczego. Rozkwitał zatem handel solą, bursztynem, rozpoczęto wytopy szkła, powstawały pierwsze miejsca kultu religijnego.

Na terenie obejmującym dzisiejsze Krusze (Duchowną, Podlotową, Zamkową) Celtowie założyli faktorię handlową, ponadto zainicjowali „szlak bursztynowy”, łączący wybrzeża mórz Bałtyckiego ze Śródziemnomorskim. Inny trakt pomógł urzeczywistnić stałe powiązania handlowe relacji Wielkopolska – Kijów. Zdecydowanie najbardziej intensywny czas kontaktów gospodarczych z Forum Romanum przypada na 1. połowę I w. n.e., kiedy gruntownej rozbudowie uległa niegdysiejsza faktoria Krusza („krusza” oznaczała starodawne nazewnictwo bryłki soli). Wokół niej wyrastały od podstaw nowe osady, jak: Łojewo, Latkowo, Sławęcinek, Piotrkowie i Jacewo. Niestety, lata pomyślnego rozkwitu przerwały gwałtownie najazdy na Europę stepowych ludów azjatyckich.

Szczęśliwym zbiegiem okoliczności, poprzez rozrost państwa Goplan, wieki średnie oznaczały dla ludów Kujaw epokę wszechstronnego rozwoju. Ziemie te naznaczone są, niestety, również śladami walk o zachowanie integralnej przynależności do Polski. Lata niszczycielskich wojen, prócz zwyczajowo przywleczonych chorób epidemicznych (tyfus, cholera), pozostawiły tytułem osobliwej schedy po sobie nazewnictwo niektórych wsi. Przykładem mogą służyć chociażby Tupadły. Zachowana nazwa przywołuje niejako pamięć poległych w jej okolicach wiernych żołnierzy króla Polski Jana Kazimierza, którzy walczyli z wojskami niesfornego rokoszanina księcia Jana Lubomirskiego.

Podczas zaboru niemieckiego społeczeństwo różnymi metodami aktywnie zabiegało o podtrzymanie tożsamości narodowej i niepodległą Rzeczpospolitą. Czynili to w parlamencie pruskim, kościołach katolickich, szkołach, przy warsztatach pracy. Upragniona wolność nadeszła 6 stycznia 1919 r. dzięki zwycięskiemu powstaniu wielkopolskiemu, jedynemu udanemu dla Kujawian zrywowi narodowemu.