Centrum Dziedzictwa Kujaw Zachodnich w Łojewie również zaangażowało się w upamiętnienie 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę. Aby zachować pamięć na temat wydarzeń związanych z walką o wolność i suwerenność Polski w latach 1918-1920 przygotowaliśmy zestawienie najważniejszych miejsc pamięci – tablic, pomników, mogił żołnierskich znajdujących się na terenie Powiatu Inowrocławskiego. Dotknijmy historii poprzez przybliżenie faktów o miejscach upamiętniających czasy walki o odzyskanie wolności przez nasz kraj.

Na Cmentarzu Parafialnym w Jaksicach spoczywa Konstanty Gutorski – rolnik, urodzony 22 grudnia 1898 r. w Jaksicach. Syn Stanisława i Rozalii z domu Koniecznej. Uczestnik powstania wielkopolskiego. Walczył na terenie miasta Inowrocławia i gminy Złotniki Kujawskie. Następnie żołnierz 59. Pułku Piechoty w Inowrocławiu. W 1924 r. wybrany prezesem Towarzystwa Powstańców i Wojaków im. Tadeusza Kościuszki. Zmarł 29 grudnia 1940 r. jako więzień obozu w Oranienburgu Sachsenhausen (Niemcy), pośmiertnie został oznaczony Krzyżem Walecznych.

Dworzec kolejowy w Inowrocławiu był obiektem strategicznym. Podczas bitwy o miasto w powstaniu wielkopolskim, był krwawo zdobywany przez powstańców. Dziś na frontowej ścianie dworca jest tablica upamiętniająca powstańczego komendanta stacji inż. Leona Czarlińskiego. Tablicę zdobi płaskorzeźba głowy L. Czarlińskiego (1860-1929). Ufundowana została przez NZSS "Solidarność".

Na budynku oznaczonym numerem 41, na ulicy Dworcowej w Inowrocławiu znajdują się 2 tablice pamiątkowe. Jedna z nich upamiętnia wydarzenie z Powstania Wielkopolskiego: utknięcie w ścianie moździerzowego pocisku. Na tablicy umieszczono napis: „Większa miłość Boga, niźli przemoc wroga”. Na drugiej tablicy umieszczono opis historii tablicy pierwszej: tablica wisiała na budynku w latach 1920-1939, na początku okupacji hitlerowskiej została zdjęta i ukryta, by w 200 r. ponownie zawisnąć na ścianie.

Pomnik Powstańców Wielkopolskich w Inowrocławiu powstał w roku 1969 i odsłonięty został 11.01.1919 r., w 50. rocznicę inowrocławskiej bitwy z roku 1919. Usytuowany jest pomiędzy ulicami Orłowskiej oraz Laubitza. Monument w kształcie zwartego bloku o nieregularnej formie i fakturze spoczywa na wielobocznym cokole z napisem – CZYN I KREW LUDU ZRODZIŁY WOLNOŚĆ ZIEMI KUJAWSKIEJ. Twórca umieścił postać kobiety z uniesionym ramieniem i zaciśniętą pięścią, stojącą w otoczeniu powstańców. Obok nich widnieje tablica z nazwiskami 44 powstańców poległych w walkach o Inowrocław, pochowanych w tym miejscu. Do 1939 r. stał tu ich pomnik, został zniszczony przez Niemców. Górę pomnika wieńczy orzeł, pod którym umieszczono napis 1918-1919. Pomnik wykonany według projektu Zofii Kann-Pociłowskiej.

Na budynku poczty w Inowrocławiu w 1959 r. odsłonięto pamiątkową tablicę. Upamiętnia ona poległych w styczniu w walkach o wolność miasta powstańców.

Na cmentarzu parafii Zwiastowania NMP znajduje się pomnik ku czci żołnierzy poległych w I wojnie światowej i wojnie polsko-radzieckiej (bolszewickiej). Jest to najstarszy użytkowany cmentarz w Inowrocławiu położony pomiędzy ulicami Marcinkowskiego a Orłowską. Pomnik wybudowany już w 1930 roku na cmentarzu ZMNP. Po 1945 roku zniknęły z niego kamienne orły oraz zmieniono daty, które w ostateczności zostały przywrócone. Inicjatywę wzniesienia pomnika podjął oddział inowrocławski Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów. Po lewej stronie pomnika znajdują się kwatery Powstańców Wielkopolskich zmarłych w szpitalach polowych oraz szpitalu wojskowym w Inowrocławiu.

Na tym samym cmentarzu znajduje się mogiła 3 poległych podczas I wojny światowej żołnierzy francuskich.

W prezbiterium kościoła farnego św. Mikołaja dolna część witraża w prawym oknie (wykonanego w 1924 r., proj. Henryk Jackowski-Nostitz) poświęcona jest Pamięci oswobodzicieli Inowrocławia w 1919. Sportretowani są na nim trzej dowódcy oddziałów powstańczych zdobywających miasto.

Miejsca pamięci będą sukcesywnie umieszczane na stronie, przybliżmy Państwu więcej lokalizacji na terenie Gminy Inowrocław.